Racibórz
(niem. Ratibor, dś. Rattebor[2], cz. Ratiboř, śl. Racibůrz) – miasto w Polsce, w województwie śląskim; siedziba władz powiatu raciborskiego. Racibórz jest obok Opola jedną z historycznych stolic Górnego Śląska, gdzie rezydowali książęta opolsko-raciborscy. Do dzisiaj zachowało się wiele cennych zabytków, m.in. kaplica zamkowa pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego, zwana perłą gotyku śląskiego[3]. Miasto jako pierwsze w Polsce i Europie otrzymało certyfikat Systemu Zarządzania Środowiskowego ISO 14001. Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 54 739 mieszkańców[1]. Nazwa miasta pochodziła najprawdopodobniej od słowiańskiego imienia „Racibor” („Ratibor” – forma zgermanizowana)[126]. Według Weltzla pochodziła ona od czasownika „rati” = orać i „bor” = bór, las. Inne źródła nadają temu imieniu znaczenie „walczący na wojnie” bądź „chętny do boju”, co jest zgodnie z ostatnimi badaniami onomastycznymi. Nazwa miasta pochodzi od dwóch znaczeniowo tożsamych słów „rati=walczyć” oraz „boriti=walczyć” i oznacza „walczący na wojnie”. Imię Racibor było charakterystyczne we wczesnym średniowieczu dla książąt pomorskich oraz obodrzyckich. Nadawano władcom imię Racibor być może na dobrą wróżbę, aby „walczyli i zwyciężali w boju”[126]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie z 1108 r. Raciborz podając jej znaczenie „Stadt des Ratibor” – „Miasto Racibora”[127]. Nazwa Raciborza w formie łacińskiej Ratibor pojawiła się po raz pierwszy w Kronice polskiej spisanej przez Anonima zwanego Gallem w latach 1112–1116[128][129] Miejscowość została wzmiankowana w łacińskim dokumencie papieża Grzegorza IX wystawionym 26 maja 1230 r. w staropolskiej formie Racziborz we fragmencie in Kozle castellaturam de Racziborz circa Rybnik[130]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Raziboria wymieniona jest w łacińskim dokumencie Władysława Łokietka z 1315 r. wydanym w Krakowie[131].Nazwa Raciborza w formie łacińskiej Ratibor pojawiła się po raz pierwszy w Kronice polskiej spisanej przez Anonima zwanego Gallem w latach 1112–1116[128][129] Miejscowość została wzmiankowana w łacińskim dokumencie papieża Grzegorza IX wystawionym 26 maja 1230 r. w staropolskiej formie Racziborz we fragmencie in Kozle castellaturam de Racziborz circa Rybnik[130]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Raziboria wymieniona jest w łacińskim dokumencie Władysława Łokietka z 1315 r. wydanym w Krakowie[131].
Racibórz znajduje się w południowej części Polski, a jego współrzędne geograficzne to 18º 13' długości geograficznej wschodniej i 50º 05' szerokości geograficznej północnej[4][5]. Miasto jest oddalone o 30 km od Ostrawy, 75 km od Katowic, 75 km od Opola, 145 km od Krakowa, 160 km od Wrocławia oraz 350 km od Warszawy[4][6][7]. Racibórz pod względem administracyjnym leży w południowo-zachodniej części województwa śląskiego[8][9], w powiecie raciborskim, niedaleko granicy z Czechami. Graniczy od północy z gminami Rudnik i Nędza, od wschodu z gminami Kornowac i Lyski, od zachodu z gminą Pietrowice Wielkie, a od południa z gminami Krzanowice, Krzyżanowice i Lubomia[5][9]. Racibórz jest centralnym miastem powiatu, który tworzą obok Raciborza miasta Kuźnia Raciborska i Krzanowice, jak również duże gminy wiejskie Krzyżanowice, Nędza, Rudnik, Kornowac i Pietrowice Wielkie[8][9]. Swoją siedzibę w mieście mają Starostwo Powiatowe, a także oddziały instytucji takich jak Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa[5][9]. Miasto położone jest częściowo na Płaskowyżu Głubczyckim oraz w Kotlinie Raciborskiej, mezoregionach Niziny Śląskiej[4][10]. Racibórz leży nad rzeką Odrą w dolinie górnej Odry[10][11][12][13]. Sąsiadująca z nią Kotlina Raciborska otoczona jest od południa przez Pogórze Karpackie, od zachodu przez Góry Opawskie, należące do Sudetów Wschodnich, a od północy przez próg Wyżyny Śląskiej[8][11][12][13]. Niewielki obszar zachodniej części miasta leży na Płaskowyżu Rybnickim będącym mezoregionem Wyżyny Śląskiej[10][12]. Historycznie Racibórz jest położony na Górnym Śląsku. Administracyjnie od 1741 r. jest w powiecie raciborskim[14]. Do 1945 r. pozostawał w granicach Niemiec, choć jedna z dzielnic Raciborza, Brzezie (do 1975 r. samodzielna wieś) znalazła się po polskiej stronie granicy już w 1922 r.[15] W latach 1950–1975 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego, natomiast w latach 1975–1998 do województwa katowickiego[16]. Według danych z 31 grudnia 2009 r. powierzchnia Raciborza wynosi 75,01 km², co stanowi 13,78% powierzchni powiatu[5][9][17]. Stawia to miasto na 56. pozycji w Polsce pod względem powierzchni[18].Nazwa Raciborza w formie łacińskiej Ratibor pojawiła się po raz pierwszy w Kronice polskiej spisanej przez Anonima zwanego Gallem w latach 1112–1116[128][129] Miejscowość została wzmiankowana w łacińskim dokumencie papieża Grzegorza IX wystawionym 26 maja 1230 r. w staropolskiej formie Racziborz we fragmencie in Kozle castellaturam de Racziborz circa Rybnik[130]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Raziboria wymieniona jest w łacińskim dokumencie Władysława Łokietka z 1315 r. wydanym w Krakowie[131].